Gromadzenie zbiorów Muzeum Diecezjalnego w Sandomierzu, założonego w 1902 r. staraniem ks. Józefa Rokosznego (1870-1931) przebiegało różnymi drogami. Muzeum początkowo mieściło się w kapitularzu katedry, od 1906 do 1936 r. w seminarium duchownym, w dawnym klasztorze Panien Benedyktynek, a w 1937 r. urządzone zostało w domu wzniesionym w XV w. z fundacji Jana Długosza. Muzea kościelne miały ochronić dzieła sztuki, które wycofano z użytku z powodu zniszczenia lub zastąpienia nowymi, w związku z restauracją kościołów i idącymi za tym przeobrażeniami smaku artystycznego. Podstawy zbiorom sandomierskiego muzeum, dała również kolekcja zebrana przez ks. Jana Wiśniewskiego (1876-1943), który ofiarował zbiory o charakterze artystycznym i patriotyczno-narodowym, zadziwiające bogactwem i różnorodnością.

Ksiądz Wiśniewski w 1899 r. przyjął święcenia kapłańskie w seminarium duchownym w Sandomierzu. Następnie pracował jako wikariusz w parafiach Kozienice, Cerekiew i Ćmielów. Od 1906 r. był nauczycielem religii w szkołach radomskich. W 1913 r. został proboszczem parafii Borkowice, gdzie pracował do swej śmierci. Oprócz działalności kolekcjonerskiej i badawczej, ks. Wiśniewski prowadził szeroką działalność społeczną, inicjując powstanie wielu stowarzyszeń, a także podejmując pracę w różnych organizacjach. Jako historyk amator, zainspirowany XIX-wiecznymi badaniami geograficzno-historycznymi, opracował i wydał nakładem własnym 15 tomów Monografii dekanatów i Historycznych opisów kościołów diecezji sandomierskiej. Ks. J. Wiśniewski całe życie poświęcił na gromadzenie pamiątek historycznych. Jego kolekcjonerstwo miało korzenie w XIX w., w atmosferze patriotyzmu i budzącego się w okresie niewoli narodowej zainteresowania historią własnego kraju. Kolekcjonerstwo ks. J. Wiśniewskiego wpisywało się również w szerszy nurt, niezwykłego rozwoju w tym czasie prywatnych kolekcji – zwłaszcza wśród inteligencji – tworzonych „ku pokrzepieniu serc” z myślą o przekazaniu ich społeczeństwu, dla przyszłych pokoleń[1].

Z biegiem lat ks. Wiśniewski zgromadził w Borkowicach duże zbiory, a na piętrze plebanii, w pięciu pokojach urządził muzeum, które nazwał Muzeum pamiątek narodowych. Uporządkowanie przez prof. Feliksa Kiryka zasobów Archiwum Kapitulnego w Sandomierzu, pozwoliło na ujawnienie zespołu materiałów źródłowych, które ukazują ks. Wiśniewskiego jako zbieracza grafiki, znanego w środowisku antykwariuszy oraz artystów i osób zajmujących się twórczością graficzną[2]. Zachowane materiały źródłowe informują o szerokich kontaktach ks. Jana Wiśniewskiego z kolekcjonerami, antykwariuszami, marszandami i bibliofilami, nie brak wśród nich postaci pod wieloma względami wybitnych. Wiemy, że szczególnie bliskie kontakty łączyły go z Ludwikiem Goclem, znanym warszawskim kolekcjonerem i bibliofilem oraz z Hieronimem Wilderem, właścicielem Antykwariatu Polskiego w Warszawie. Duchowny należał do grona osób zaprzyjaźnionych z Towarzystwem Bibliofilów Polskich w Warszawie. Poznał także wybitnego kolekcjonera – zbieracza grafiki Dominika Witke Jeżewskiego. Nabywał dzieła sztuki w Księgarni Katolickiej Władysława Miłkowskiego w Krakowie i w Salonie Sztuki Bernarda Gutnajera w Warszawie. Miał szerokie kontakty wśród prywatnych kolekcjonerów. Swoją kolekcję kompletował pod kątem wartości historycznej oraz ikonograficznej prac. Obejmuje ona przedstawienia Polski w jej dawnych granicach – mapy, widoki miast i zabytków. W zbiorze znajdują się ponadto prace obrazujące dzieje ojczyste oraz portrety zasłużonych Polaków: wizerunki przedstawiające postacie władców, duchownych, hetmanów, generałów, uczonych, artystów i pisarzy. W kolekcji znalazły się także liczne przykłady drzeworytów ludowych (Zob. w bazie danych Wirtualnego Muzeum Drzeworytów Ludowych: MDS-91, MDS-92, MDS-94). Zbiór, który ks. Wiśniewski kompletował, obejmujący przede wszystkim grafikę dawną, będącej w Polsce świadectwem dawnej chwały, odzwierciedlał zamiłowania i pasje historyczne właściciela.

Ks. Jan Wiśniewski pozostawał wierny romantycznemu wezwaniu „Przeszłość przyszłości” i poczuciu misji służenia narodowi polskiemu. Sam o sobie pisał: żyłkę do zbierania starożytności ojczystych miałem nie po Izabelli z Flemingów Czartoryskiej, lecz jeszcze piłem z cierpień ojczyzny i miłości ku niej. Blisko sto prac graficznych: miedziorytów, drzeworytów, litografii, stalorytów i akwafort zostało udostępnionych na wystawie zorganizowanej przez Muzeum Diecezjalne w 2015 r.[3].

Urszula Stępień
kustosz Muzeum Diecezjalnego w Sandomierzu

Przypisy
1. W. Wójcik, Ks. Jan Wiśniewski.(1876-1943), „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne [dalej: ABMK], t. 6 (1963), s. 278-294; U. Stępień, Działalność kolekcjonerska ks. Jana Wiśniewskiego, na tle zainteresowań przeszłością środowiska kościelnego w Sandomierzu przełomu XIX / XX wieku, ABMK, t. 104 (2015), s. 269-295.
2. Inwentarz rękopisów Archiwum Kapituły Kolegiackiej i Katedralnej w Sandomierzu XIII-XX wieku, opr. F. Kiryk, Sandomierz 2010.
3. U. Stępień, Muzeum pamiątek narodowych ks. Jana Wiśniewskiego. Nieznana kolekcja grafiki, Muzeum Diecezjalne Dom Długosza w Sandomierzu, 2015, ss. 36.