Drzeworyt przedstawiał wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem (Matka Boska z Mariazell) oraz wyobrażenia śś. Michała Archanioła, Katarzyny i Barbary. W chwili, gdy w pobliskim kościele zadzwoniły dzwony na nieszpory obraz uniósł się w powietrze zabierając ze sobą gałązki. Drzeworyt skierował się najpierw ku kościołowi, a później poleciał ponad lasami do Turska oddalonego o 7 kilometrów, gdzie opadł na piasek opierając się na czterech rogach. Świadków wydarzenia było wielu, więc wiadomość o nadzwyczajnym zachowaniu obrazu szybko rozeszła się po okolicy i wywołała wielkie poruszenie i ciekawość. Do kościoła w Tursku, gdzie został umieszczony obraz, natychmiast zaczęły napływać rzesze wiernych, przekonanych o cudownym charakterze zjawiska, pragnących uczcić Matkę Boską przedstawioną na drzeworycie.

Pierwsze wota świadczące o rozwoju kultu zostały złożone już w 1765 roku. Na popularność ośrodka wpłynęła zbieżność chronologiczna cudu z ważnymi wydarzeniami politycznymi związanymi z wyborem króla Polski. Po śmierci Augusta III Sasa (1763 r.) prymas Władysław Łubieński wezwał cały naród do modlitwy o pomyślny rezultat elekcji. 9 czerwca 1764 roku zdarzył się cud w Tursku, a trzy miesiące później Stanisław August Poniatowski został wybrany na króla Polski. Obraz szybko zyskał sławę słynącego łaskami. Już w 1765 roku konsystorz łowicki uznał go za cudowny. W 1767 roku drzeworyt został oprawiony w srebrną ramę, a wizerunki na nim przedstawione zyskały srebrne sukienki. Kult Matki Boskiej Turskiej rozszerzał się także dzięki popularyzowaniu jej wizerunku wśród wiernych, którzy z cudownego miejsca zabierali do domów święte obrazki. Były wśród nich drzeworyty odbijane przez miejscowego księdza Stanisława Klijewskiego oraz twórców z innych ośrodków drzeworytniczych, m. in. z Krakowa. Poza tym ks. Klijewski układał i drukował pieśni na cześć Najświętszej Marii Panny, które rozdawał pątnikom.

O rozwoju ruchu pielgrzymkowego do sanktuarium świadczą zapisy w kronice: „Dnia 1 lipca 1777 przybyła uroczysta kompania z Pyzdr i z przyległych wsi przy odgłosie moździerzy i oddała wotum srebrne z wyobrażeniem Matki Boskiej Turskiej, w intencji uzyskania na tem miejscu wysokiej opieki Bogurodzicy Dziewicy po wielu nieszczęśliwych pożarach w miejscu pomienionym wydarzonych.”

Napływ pielgrzymów do Turska był coraz większy i stary kościół przestał wystarczać na potrzeby kultu. W 1777 roku rozpoczęto budowę nowej, większej świątyni z fundacji Anny ze Świniarskich Chlebowskiej, właścicielki Gołuchowa i Turska, a po jej śmierci ze składek zbieranych w całym państwie. Główny ołtarz miał stanąć w miejscu, gdzie na ziemię opadł drzeworyt, ale nie pozwolił na to piaszczysty grunt. Kościół zbudowano zatem nieco dalej, a na piasku postawiono figurę Matki Boskiej Turskiej. Piasek ten zabierali ze sobą pielgrzymi wierząc w jego uzdrawiającą moc. W 1786 roku obraz został w uroczysty sposób przeniesiony do nowego kościoła, o czym można przeczytać w kronice: „Od starego kościółka do nowej świątyni ustawiono szpaler ze świerków 3 łokcie wysoki, 400 łokci długi , wśród którego sterczały drzewa cisowe, a między nimi ustawiono 100 piramid z kagańcami na wierzchu, obsadzonych lampami i festonami połączonych. Na przodzie szpaleru umieszczono dwa obeliski misternie rzeźbione, ozdobione wstążkami i obsadzone świecami. Ściany wnętrza kościoła obsadzone były karmazynowym adamaszkiem, a do niego przypięto zwierciadła z jarzącymi świecami. W środku wielkiego ołtarza wystawiono wspaniały suto złotem tkany namiot, którego kopuła unosiła kosz złocisty z włoskimi kwiatami. Pod namiotem stał stół srebrną blachą obity, a na nim kilka par srebrnych lichtarzy. Nad stołem unosił się duży orzeł polski rznięty, z herbem królewskim na piersiach, przeznaczony do dźwigania obrazu między rozpiętymi skrzydłami. W dziobie trzymał koronę, a w szponach złoty napis: Salve Regina (…). Po kazaniu wśród huku dział w morzu gorejącego światła ruszyła procesja. (…) Wniesiony do kościoła obraz postawiono między skrzydła orła i rozpoczęły się zaraz nieszpory. Około północy zakończyło się nabożeństwo. Uroczystość trwała jeszcze następne trzy dni.”

Drugą wielką uroczystością w dziejach sanktuarium była koronacja obrazu. Dokonał jej prymas kardynał Stefan Wyszyński 1 września 1968 roku w obecności 16 biskupów, 250 księży i 50 tysięcy wiernych.
Obecnie sanktuarium w Tursku ma znaczenie diecezjalne. Na odpust w Zielone Świątki przychodzi tu piesza pielgrzymka z Pleszewa. W lipcu do Matki Boskiej Turskiej pielgrzymują chorzy z dekanatu pleszewskiego i Kalisza, we wrześniu do sanktuarium przybywają żołnierze AK i ich rodziny, a z okazji święta patrona myśliwych św. Huberta do Turska pielgrzymują członkowie Koła Łowieckiego „Żubr” z Gołuchowa.

Justyna Masłowiec

Anzulewicz P. [red.], Z dawna Polski Tyś królową. Przewodnik po sanktuariach maryjnych, Szymanów 1983.
Basiński T., Dzieje cudownego obrazu NMP w i kościoła Tursku z dodatkiem modlitw i pieśni, Gniezno 1882.
Błaszczyk S, Drzeworyty wielkopolskie, „Polska Sztuka Ludowa” 1971, t. 25, z. 3, s. 131-154.
Fridrich A, Historye cudownych obrazów Najświętszej Maryi Panny w Polsce. t. 1, Kraków 1903.
Jackowski A. [red.], Miejsca święte Rzeczypospolitej. Leksykon, Kraków 1998.
Jurowicz R., Turska Królowa, „Opiekun – edycja internetowa”, nr 21 (272), Kalisz, 19.10–1.11.2008.
Kubajak A., Przewodnik po najsławniejszych sanktuariach maryjnych w Polsce, Kraków 1997.
Małyszko S., Tursko i okolice, Gołuchów 2012.
Wacław z Sulgostowa, O cudownych obrazach w Polsce przenajświętszej Matki Bożej wiadomości historyczne, bibliograficzne i ikonograficzne, Kraków 1902.
Zaleski W., Sanktuaria polskie. Katalog encyklopedyczny, Warszawa 1988.