Polski
  normal version   contrast version
STRONA GŁÓWNA / WYSTAWY / JĘDRZEJ WAWRO – DRZEWORYTNIK MIMO WOLI

JĘDRZEJ WAWRO – DRZEWORYTNIK MIMO WOLI


Jędrzej Wawro


Poeta Emil Zegadłowicz nazywał go „arcyświątkarzem beskidzkim” i napisał o nim poemat. Był pierwszym kolekcjonerem, który w swoim domu w Gorzeniu Górnym udostępniał wystawę rzeźb Wawry, sąsiada z Gorzenia Dolnego. Artystka Elma Pratt z International School of Art w Nowym Jorku odwiedziła rzeźbiarza w 1933 roku, kupiła kilka jego prac i wkrótce zaprezentowała je na wystawie i w prasie. Etnograf Tadeusz Seweryn zainteresował się gawędami Wawry o żywotach Świętych Pańskich. Zanotował jego barwną gwarę i opublikował w książce „Świątkarz-powsinoga”.

Nieliczne zachowane zdjęcia Jędrzeja Wawry ukazują go z rzeźbami i kozikiem w rękach, pozującego z tym, czym chce się pochwalić. Inne fotografie ukazują go w odświętnym ubraniu, uśmiechniętego, szczęśliwego, dumnego. Tak widzimy Wawrę na zdjęciu z państwowych dożynek w Spale w 1935 roku – stoi z figurami Frasobliwego, które za chwilę wręczy prezydentowi Polski Ignacemu Mościckiemu.

Prezentowana wystawa to próba ukazania Jędrzeja Wawry jako rzeźbiarza, gawędziarza i grafika. Przewodnikiem są oryginalne gawędy beskidzkiego twórcy. Głosu użyczył Ferdynand Solowski, sędziwy aktor związany z krakowskim Teatrem Bagatela, znany kolekcjoner sztuki ludowej. Rola Wawry sprawiła Panu Solowskiemu wielką radość. Wrócił wspomnieniami do 1936 roku, kiedy jako chłopiec widział rzeźbiarza w Kalwarii Zebrzydowskiej.

Jak wyglądało jego życie?

Urodził się 13 listopada 1864 w Gorzeniu Dolnym koło Wadowic. Był analfabetą, mówił o sobie, że szkołą było mu pastwisko i kościół. Posiadał tylko ubogie gospodarstwo, które nie gwarantowało utrzymania rodziny. Przez wiele lat zajmował się dorywczymi pracami, był kamieniotłukiem i pomocnikiem grabarza, pracował w papierni i w kopalni węgla, często trudnił się sezonową robotą u bogatszych gospodarzy. Gdzieś między troskami znajdował czas na ulubione zajęcie. Powiadał, że rzeźbiąc czuje się „jakby gadał z Panem Bogiem”. Wkładał w to całą swoją wyobraźnię i talent. W drewnie lipowym strugał Chrystusa, Matkę Boską i świętych patronów. Postacie umieszczał na ozdobnych podstawkach i w kapliczkach, dekorował stylizowanymi drzewami, kwiatami i ptaszkami. Całość malował farbą olejną. Stosując zaledwie kilka barw nadawał figurom charakterystyczny, rozpoznawalny koloryt. Z bohaterami swoich rzeźb łączył naiwne, wymyślone opowieści, dając upust zdolnościom gawędziarza i moralizatora.

Mało znanym epizodem w jego życiu jest przygoda z grafiką. Zachęcony przez Emila Zegadłowicza, choć nie do końca przekonany że podoła zadaniu, wykonał w latach 1925-1933 dwadzieścia klocków drzeworytniczych. Większość z nich znalazła się w posiadaniu poety, a odbitki z nich posłużyły w 1928 roku jako ilustracje „Ballady o świątkarzu”, oraz ukazały się w tece „Piecątki beskidzkie Jędrzeja Wowra”. Dwa klocki trafiły do nieznanego kolekcjonera z Krakowa, a pięć kupiła wspomniana Elma Pratt.

W czasie największego zainteresowania jego osobą, Gorzeń odwiedzały wycieczki miłośników sztuki ludowej. Sam Wawro miał do swojej twórczości dystans, kwitując ją jako „figle”. Słynna jest anegdota o zakłopotaniu rzeźbiarza, gdy dowiedział się, że napisano o nim w prasie. W jego mniemaniu w gazetach pojawiały się tylko nazwiska ludzi złych, a on nijak na ten despekt nie zasłużył. Rzeźbił póki starczało sił, prawie do ostatnich dni. Zmarł 21 listopada 1937 r.

Opracowanie merytoryczne
Grzegorz Graff
Grażyna Mosio
Beata Skoczeń-Marchewka
Anna Woźny

Opracowanie graficzne
Piotr Michura (ASP Kraków)

Współpraca
Magdalena Dolińska
Anna Grochal
Justyna Masłowiec

Gawędy Jędrzeja Wawry czyta Ferdynand Solowski (interpretacja na podstawie: T. Seweryn, „Świątkarz-powsinoga”, Warszawa 1963). Nagranie wykonano w studiu Radia Kraków

Fotografia
Jacek Kubiena
Bogdan Mrówka
Marcin Wąsik

Realizacja
VIRTUAL ARTS Polska Portale Internetowe Sp. z o. o.

Produkcja
Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie, 2012

Obiekty z kolekcji Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie (MEK), Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu (MGB/E) i Muzeum im. prof. Stanisława Fischera w Bochni (MB-E).

rzeźba:

Żyrandol
nr inw. 5459 MEK

Święta Rodzina
nr inw. 10305 MEK

Święty Ignacy Sobieski
nr ine. 6041 MEK

Chrystus Frasobliwy
nr inw. 6039 MEK

Kobieta karmiąca kury
nr inw. 7937 MEK

Święty Michał walczący z diabłem
nr inw. 8021 MEK

Diabeł
nr inw. 7348 MEK

Anioł
nr inw. 7347 MEK

Chrystus Frasobliwy w kapliczce
nr inw. 8247 MEK i 8248 MEK

Matka Boska z Lourdes i półka pod rzeźbę

nr inw. 8014 MEK i 8012 MEK

Święty Franciszek z Asyżu
nr inw. 11563 MEK

Święty Kazimierz
nr inw. 50896 MEK

Śpiące Dzieciątko
nr inw. 6515 MEK

Gniazdo ptaków
8011 MEK

Pasyjka
nr inw. 7353 MEK

Modląca się
nr inw. 72289 MEK

Chrystus Upadający pod krzyżem

nr inw. 10306 MEK

Trójca Święta
nr inw. 26366 MEK

fotografie:

Jędrzej Wawro na dożynkach w Spale, 1935
nr inw. III/7105/F, sygn. mc. III/5834 Archiwum MEK
fot. Agencja Fotograficzna Światowid

Jędrzej Wawro z żoną i synem, ok. 1930
nr inw. III/37729/F, sygn. mc. II/3033 Archiwum MEK

Jędrzej Wawro z rodziną przed domem, 1930
nr inw. III/45222/F, sygn. mc. II/7014 Archiwum MEK

Jędrzej Wawro w Gorzeniu Górnym, 1931

nr inw. III/7163/F, sygn. mc. III/5835 Archiwum MEK

Jędrzej Wawro na dożynkach w Spale, 1935
nr inw. III/6099/F, sygn. mc. III/8166 Archiwum MEK
fot. Agencja Fotograficzna Światowid

Ferdynand Solowski, 2007
prywatne zbiory G.Graffa

klocki drzeworytnicze:

Piecątki beskidzkie Jędrzeja Wowra
nr inw. MGB/E/4787

Anioł
nr inw. MGB/E/4788

Dzieciątko Jezus
nr inw. MGB/E/4792

Święty Jan
nr inw. MGB/E/4793

Strącenie do piekła
nr inw. MGB/E/4791

Chrystus Frasobliwy
nr inw. MGB/E/4789

Święta Katarzyna
nr inw. MGB/E/4794

Święty Szymon
nr inw. MGB/E/4786

Chrystus Ukrzyżowany
nr inw. MGB/E/4785

Chrystus Upadający pod krzyżem
nr inw. MGB/E/4790

odbitki:

Piecątki beskidzkie Jędrzeja Wowra
nr inw. 46409/a MEK

Anioł
nr inw. 40365 MEK

Kielich z hostią

nr inw. MB-E/1246

Dzieciątko Jezus
nr inw. 46413/a MEK

Święty Jan
nr inw. 46411/a MEK

Strącenie do piekła
nr inw. 46415/a MEK

Chrystus Frasobliwy
nr inw. 46281 MEK

Chrystus Frasobliwy
nr inw. 33457 MEK

Matka Boska z gwiazdami
nr inw. 46273 MEK

Święty Franciszek z Asyżu
nr inw. MGB/E/4889

Święta Katarzyna
nr inw. 7786/a MEK

Łabędź na wodzie
nr inw. MB-E/148

Chrystus Ukrzyżowany
nr inw. MGB/E/5084

Święty Szymon
nr inw. 7784/a MEK

Chrystus Ukrzyżowany
nr inw. 33456 MEK

Chrystus Upadający pod krzyżem
nr inw. MGB/E/4888

Chrystus Upadający pod krzyżem
nr inw. 33455 MEK